آن طور که پیداست بسیاری از نوجوانان و جوانان، داستان‌های هری پاتر و سنگ جادو، فرودو بگینز و ارباب حلقه‌ها و داستان‌های مشابه دیگر را شنیده یا خوانده‌اند. این داستان‌ها و روایات به خوبی نشان از اهمیت سنگ‌ها و فلزات ارزشمند در گذر تاریخ می‌دهند. انگشتر طلا و حلقه‌های اسرار آمیز، سنگ‌های قیمتی، طلا و جواهرات همواره در زندگی بشر جایگاه خاصی داشته‌اند. زمانی که انسان برای اولین بار روی زمین قدم زد، شروع به استفاده از زیورآلات نمود. مردم باستان، جواهراتی از پر، استخوان، صدف و سنگریزه‌های رنگی و زیبا را به خود آویزان می‌کردند. این سنگ‌ها که مزین به نگین‌های زیبایی بودند، آراستگی انسان را به ارمغان می‌آوردند.
جالب است که الماس‌ها، طلا و سنگ‌هایی که فلزات ارزشمند از آن‌ها استخراج می‌شوند در ابتدا ارزشی نداشتند. تا اینکه انسان یاد گرفت چگونه آن‌ها را تراش داده و شکل دهد. مثلاً استفاده از الماس در کشورهای اروپایی از 1300 سال پیش شروع شد. بسیاری از جواهراتی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند در ابتدا به عنوان اشیاء کاربردی ساخته می‌شدند. از آن‌ها سنجاق‌هایی برای به هم وصل کردن پارچه‌ها و البسه استفاده می‌شد. حلقه‌ها و آویزها نیز به عنوان مهر و نشانه‌هایی برای شناسایی رتبه و جایگاه اجتماعی به کار گرفته می‌شدند.
اکتشاف جواهرات از گذشته‌های دور
اولین کشف جواهرات مربوط به 25 هزار سال پیش است. قدیمی‌ترین یافتۀ جواهرات انسانی مربوط به زمان‌های بسیار دور است که در غار موناکو یافته شد. یک گردنبند ساده از جنس استخوان ماهی که هنوز کاربرد و ماهیت آن مشخص نیست. به راستی این گردنبند زینتی چه معنایی در آن زمان داشته است؟ آیا متعلق به رئیس روستا بود یا یک جادوگر؟ شاید هم یک شاهزاده خانم آن را به عنوان تحفه‌ای به شوهر خود داده است. ما شاید هیچوقت معنا و دلیل ساخته شدن چنین جواهراتی را در نیابیم. اما می‌توانیم از تخیل خود برای پی بردن به طرز تفکر مردم آن زمان استفاده کنیم.
احساسات و عواطفی که طلا و جواهرات می‌آفرینند
نیاز به احساس پذیرفته شدن و تعلق خاطر می‌تواند به اندازۀ نیازهایی که در مراقبت از بدن خود حس می‌کنیم اهمیت داشته باشند. احساس هویت و عزت نفس بسیار مهم هستند. چنین مفاهیمی به واسطۀ نیاز ما به مقبولیت از طرف دیگران اهمیت دارند. اولین تجربیات انسان از مزین کردن خود به جواهرات مربوط به دوران شکار است. زمانی که از دندان‌ها، پنجه‌ها، شاخ و استخوان‌های شکارها برای آراستگی استفاده می‌کردند. شکارچیان بر این باور بودند که پوشیدن غنائم شکارها، شانس و موقعیت خوبی را برای شکارهای بعدی به ارمغان می‌آورد. هرچند بهترین شکارچیان نیز برای نشان دادن شجاعت و مهارت خود در شکار از چنین زینت‌هایی استفاده می‌کردند.
محافظت در برابر طلسم و بدشانسی
در جوامع اولیه از جواهرات به عنوان طلسم برای محافظت در برابر بدشانسی و بیماری‌ها استفاده می‌شد. مثلاً در داستان هابیت و ارباب حلقه‌ها، جلیقۀ نقره‌ای پرنسس اِلف‌ها از فرودو در سرزمین میانه محافظت می‌کرد. حتی امروز هم داستان‌هایی از افرادی می‌شنویم که فلزات و سنگ‌های قیمتی برایشان نوعی شانس و اقبال به همراه داشته‌اند. از این افسانه‌ها در جواهرسازی به عنوان نمادهایی برای باروری، ثروت و عشق استفاده شده است. بدین ترتیب جایگاه جواهرات به دلیل خواص جادویی‌شان همواره مورد توجه بوده‌اند.
ارتباطات و تعهدات انسانی
جواهرات بعدها نشان دهندۀ ارتباطات و تعهدات انسانی شدند. چیزی که امروز تحت عنوان حلقۀ ازدواج می‌شناسیم نیز نشانه‌ای از همین مفهوم است. اما در دوران کهن، کابردهای نمادین دیگری نیز داشتند. مثلاً برده‌ها را وادار می‌کردند تا دستبند بپوشند تا نشان دهند که متعلق به چه کسی هستند. حلقه‌های ازدواج نماد تعهد دو نفر به یکدیگر بود. زمانی در اروپا تنها مقامات عالی رتبه و ثروتمند مجاز به استفاده از سنگ‌های قیمتی بودند. چرا که چنین جواهراتی نشان دهندۀ قدرت و ثروت مردم بود. بنابراین مردم عادی نیز به تقلید از آن‌ها جواهرات ارزان‌تری می‌پوشیدند تا به لباس‌های خود آرایش بیشتری ببخشند.
در برخی از قبایل آفریقایی همچنان از دیسک‌های بزرگ برای شکل‌دهی به لب و دهان استفاده می‌شود. همچنین برخی سنگ‌ها، استخوان‌ها و فسیل‌ها هم برای ترسناک‌تر شدن مردان و زنان به کار می‌روند. به این منظور که در جنگ با دیگر قبایل، رعب و وحشت بیشتری ایجاد کنند. همچنین زنان نیز از چنین آرایش‌هایی برای زشت‌تر شدن استفاده می‌کنند تا مردان دیگر قبایل به فکر دزدیدن آن‌ها نباشند. شاید زنان آفریقایی را با گردن‌های بلند دیده باشید. این کار با افزودن یک حلقۀ جدید در هر سال از دوران کودکی انجام می‌شود. روندی که به مرور زمان باعث تغییر شکل بالاتنه و بلند شدن گردن می‌شود.
شکل‌گیری و تکامل جواهرسازی از دیرباز تا کنون
با دنبال کردن مسیر تکامل جواهرات از تمدن‌های باستانی آفریقا به مدیترانه، سپس اروپا و در نهایت ایالات متحدۀ آمریکا می‌توان مشاهده کرد که چگونه روند جواهرسازی به شکل امروزی در آمده است.
ایران و مدیترانه
اولین آثار جواهرات در تمدن‌های کهن را می‌توان مربوط به 3000 تا 400 سال قبل از میلاد در مدیترانه دانست. نقطه‌ای در دوردست که کشور ما اکنون در آن قرار دارد. جایی که امروزه آن را ایران می‌نامیم. جواهرات مربوط به آن زمان عمدتاً حرزها و مهره‌های سنگی بسیار ساده‌ای بودند. بسیاری از این جواهرات نمادهای معنوی، ستاره‌ها و طرح‌های گل بودند. جواهرات آن زمان تقدیم به خدایان می‌شد و آن‌ها را برای آرایش مجسمه‌ها به کار می‌گرفتند. مقبره‌های سلطنتی در سامنر باستان که قدمت آن به 3000 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد، بزرگ‌ترین مجموعۀ تمام دوران را به ما رسانده‌اند. باستان‌شناسان مومیایی‌هایی را یافتند که با انواع اقسام جواهرات، روسری‌ها، گردبند طلا و گوشواره طلا، تاج‌ها و حلقه‌های مختلف پوشیده شده‌اند.
طلا و جواهرات در مصر باستان
پس از ایران و منطقۀ مدیترانه، مصریان باستان شروع به جواهرسازی کردند. در فرهنگ مصر باستان اغلب از جواهرات برای طلسم و تعویذ استفاده می‌شد. همۀ ما فیلم‌های مومیایی را دیده‌ایم. در این فیلم با انواع نمادها با مقاصد مختلف روبرو هستیم. یکی از نقوش رایج، آنخ نماد زندگی بود. یکی از جواهراتی که حتی امروزه دوباره مد شده است، رشته‌های متعدد مهره‌های رنگی است. مصری‌ها دستبندهایی از چندین گونه از سنگ‌های قیمتی رنگی می‌ساختند. بسیاری از این سنگ‌ها همچنان محبوبیت و شهرت زیادی دارند.
مصریان باستان از نمادها برای نشان دادن غرور سرزمین خود استفاده می‌کردند. کرکس و کبری از نمادهایی بودند که کاربرد زیادی در این زمینه داشتند. جواهرات سلطنتی مصر عمدتاً از طلا، نقره، فیروزه، کلسدونی، آمیتیست و لاجورد ساخته می‌شدند. مصریان همچنین با شیشه‌های لعاب مانند روی گل رس و منبت‌ها معروف بودند.
مردمان مصر باستان معتقد بودند که رنگ‌ها، جنبه‌های مختلف شخصیت ما را منعکس می‌کنند. به این ترتیب رنگ‌ها تأثیرات زیادی در نمادسازی مصریان باستان داشت. رنگ زرد با خورشید در ارتباط بود. به همین دلیل همیشه از زیورآلات طلا در تاج فرعون‌ها استفاده می‌شد. سنگ سبز در دهان فراعنه می‌گذاشتند تا گفتار را در جهان‌های دیگر بازگردانند. رنگ قرمز برای طلسم قلب و محافظ‌گر روح بود. رنگ طلایی نیز برای سلامتی و محافظت در برابر بلایا استفاده می‌شد.
بحرین
بحرین جزیره‌ای در خلیج فارس و در سواحل عربستان سعودی واقع شده است. این جزیره بدون هیچ‌گونه ثروت و اشرافی‌گری، تمدن خود را شروع شد. مردمان عادی که قدمت برخی از اجساد کشف شده در آن به بیش از 4000 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردند. در این جزیره، محل دفن بیش از 170 هزار جسد کشف شده است که نشان از فراوانی جمعیت تمدن باستانی آن دارد. مردم بحرین، مردمان عادی و بهره‌مند از استانداردهای بالای زندگی بودند. باستان‌شناسان به این سرزمین آمدند تا دریابند که این مردم چگونه زندگی می‌کردند. آن‌ها یک تبر برنزی، نیزه و یک گلدان 4000 ساله پیدا کردند. کشف واقعی آن‌ها یک گوشوارۀ مروارید و طلای 4000 ساله بود که قدیمی‌ترین گوشواره طلا کشف شده در جهان است.
طلا و جواهرات یونان
یونانیان نویسندگان پرکاری بودند که اغلب در مورد جواهرات و تأثیرات آن بر زندگی روزمرۀ خود صحبت‌های زیادی کرده‌اند. تا 1200 سال پیش از میلاد، جواهرات یونانی تنوع زیادی داشتند. طلا و جواهرات یونان نماد رونق و رزق و روزی در جامعه بود. در ابتدا یونانی‌های از نقوش شرقی کپی کردند اما بعدها سبک خاص خود را بر اساس اعتقادات‌شان به خدایان توسعه دادند. جواهرات یونانی شامل تاج، گوشواره، دستبند، انگشتر طلا، سنجاق سر، گردبند و سنجاق بود. زنان یونانی گاهی گردنبندهایی با 75 آویز مینیاتوری می‌پوشیدند. جواهرات آن‌ها حس و حال شرقی داشت که مزین به سنگ‌های قیمتی و طلا بودند.
امپراطوری روم
در دوران روم باستان بیشتر از سنگ‌های قیمتی که قبلاً کشف شده بودند استفاده می‌شد. اسطوره و جادو به عنوان قوانین روز جامعه مطرح بودند که حرمت خاصی بین مردم داشت. آن‌ها اهداف و انگیزه‌های خاصی در استفاده از طلا و جواهرات داشتند. زنان رومی از گیره‌های مویی استفاده می‌کردند که آن‌ها را نماد دفاع از خود می‌دانستند. رومی‌ها همچنین کامئو را به خاطر زیبایی حیرت‌انگیزی که داشتند به کار می‌گرفتند. دستبندهای طلا و بازوبندهایی که مزین به نقوش مختلف بودند نیز در دوران رومی‌ها رواج بسیار داشتند.
بیزانس
هیچ یک از امپراطوری‌های باستانی به اندازۀ بیزانس به اهمیت طلا و جواهرات توجه نشان ندادند. بیزانسی‌ها پس از انتقال پایتخت توسط امپراطور کنستانتین به قسطنطنیه در سال 330 پس از میلاد، توجه زیاد به جواهرات مختلف کرد. این امپراطوری، عظمت و غنای یونان، مصر، خاور نزدیک و بخش‌هایی از روسیه و شمال آفریقا را در هم آمیخت. ترکیب تأثیرات فرهنگ‌های مختلف در بیزانس با نمادگرایی شرقی شروع شد و تا قرون وسطی ادامه یافت. طرح‌های آن‌ها با تجارت، ازدواج و جنگ به غرب اروپا انتقال یافتند. هنر میناکاری نیز در همان دوران به شکوفایی رسید.
با سقوط امپراطوری روم، تاریکی بر سرزمین‌های تحت حکومت آن‌ها سلطه یافت. زندگی رو به سختی رفت و تجملات و جواهرات نیز از زندگی مردمان اروپا ناپدید شد. دروانی که بیشتر ثروت در دست کلیسا بود. در قرن دهم، جهان مقدس از ظرافت‌هایی مانند محراب‌های نگین‌دار، جام‌ها و نمادهای مختلف در مراسم‌های عشای ربانی استفاده می‌کردند. با این حال مردم نیز با آگاهی از وضعیت موجود، قطعات زیادی را به کلیسا تحویل ندادند و راه عادی خود را پیش گرفتند.
جنگ‌های صلیبی
جنگ‌های صلیبی اولین شکل واقعی از تجارت بین شرق و غرب طی چندین قرن بود. این امر، دنیای جدیدی از تجارت و ارتباطات را در جهان گشود و اروپایی‌ها در معرض محصولات و ایده‌های جدید قرار گرفتند. از قرن دوازدهم تا پانزدهم، تعداد کمی از دهقانان جواهرات می‌پوشیدند. طی قرون وسطی، خانواده‌های سلطنتی و کلیساها نسبت به مردم عادی که جواهرات می‌پوشیدند، واکنش خوبی نداشتند. اشراف این امتیاز را مختلف به خود می‌دانستند و مردم عادی را از چنین امتیازی محروم می‌داشتند. به این منظور، قوانین جمع‌آوری جواهرات در جامعه وضع شدند. چنین قوانینی به منظور جلوگیری از وفور و ترویج اشرافی‌گری مطرح شدند.
به عنوان مثال در آن دوران، انگشترها نمادهای خاصی بودند که تنها به یکی از 4 منظور زیر مورد استفاده قرار می‌گرفتند:
- انگشترهای کلیسایی که توسط روحانیون به عنوان نمادهای مقدس استفاده می‌شدند.
- حلقه‌های درمانی که برای علاج بیماران از بیماری‌های مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
- حلقه‌های عاشقانه که در انگشت دوم دست چپ به دلیل نزدیک بودن به قلب پوشیده می‌شدند.
- حلقه‌هایی که به عنوان ابزارهایی نظیر قطب نما یا لوله‌های پرکننده به کار می‌رفتند.
روند شروع مد در کشورهای اروپایی
فرانسوی‌ها روند مد را در قرن شانزدهم شروع کردند. اما هنری هشتم، خانوادۀ سلطنتی انگلستان، عجیب‌ترین لباس‌ها را می‌پوشید. او حداقل 234 حلقه، 324 سنجاق سینه، انواع الماس‌ها و گردنبندهای مروارید داشت. دختر او الیزابت، علاقۀ زیادی به مروارید داشت. او بیش از 2000 لباس درست کرد که هر یک از آن‌ها مزین به سنگ‌های قیمتی خاصی بودند. ملکه اسپانیا همچنین لباس‌هایی به تن داشت که با جواهرات و مرواریدهای مختلف دوخته شده بود.
لوئی چهاردهم، پادشاه فرانسه علاقۀ زیادی به شکوه و تجملات داشت. در طول سلطنت او، بیش از هر زمان دیگر الماس‌های بزرگ از هندوستان وارد این کشور شدند. الماس آبی یکی از معروف‌ترین الماس‌های به جای مانده از آن دوران است. این الماس قرار بود روی یک گردنبند قرار بگیرد. گردنبندی که به عنوان هدیۀ عروسی به ماری آنتیک، نوۀ او داده می‌شد. هرچند این اتفاق به وقوع نپیوست و الماس به سرقت رفت. قرن هفدهم عصر طراحی باروک بود. باروک از واژۀ باروکای پرتغالی به معنای مروارید بدشکل گرفته شده است. سنگ‌های قیمتی رنگی که در این دوره مورد توجه گرفتند، کاربردهای زیادی در صنعت جواهرسازی پیدا کردند.
طلا و جواهرات در دنیای مدرن
با تغییر زمان و گذار از دوره‌های مختلف، چارچوب‌های ذهنی در مورد جواهرات نیز تغییرات زیادی یافته‌اند. در حال حاضر، طلا و جواهرات به عنوان ابزارهایی برای ابزار وجود و محبت به کار می‌روند. خلاقیت در این زمینه محدود به حد خاصی نیست. این روزها از جواهرات در انواع فلزات، سنگ‌های قیمتی، پارچه‌ها، چرم، پلاستیک، شیشه و کریستال پیدا می‌شوند. طبقات مختلف جامعه می‌توانند آزادانه از انواع جواهرات شیک و لوکس استفاده کنند. زنان بر خلاف دوران باستان به راحتی جواهرات خود را تهیه می‌کنند. بر خلاف گذشته که جواهرات عمدتاً توسط پدر یا همسر به آنان هدیه داده می‌شد. این روزها مردم جواهرات می‌پوشند تا روحیه، استایل و شخصیت خود را نشان دهند.
منابع:
بدون دیدگاه